आजको जीवनमा धेरै मानिसहरू तनाव, चिन्ता र उदासीको कुरा गर्छन्। कहिलेकाहीँ औषधि खानुपर्ने अवस्था पनि आउँछ। तर धेरैलाई थाहा छैन — शरीर चलाउनु, अर्थात् नियमित रूपमा हिँड्नु, सानो व्यायाम गर्नु वा खेलकुदमा सहभागी हुनु, मन निको पार्ने सबैभन्दा सहज र सस्तो उपाय हो।

शारीरिक क्रियाकलाप केवल शरीर बलियो बनाउनको लागि होइन, मनलाई पनि स्वस्थ राख्ने महत्त्वपूर्ण साधन हो। वैज्ञानिकहरूले धेरै अध्ययन गरेर प्रमाणित गरेका छन् कि नियमित रूपमा शरीर चलाउँदा डिप्रेसन, चिन्ता र निन्द्राको समस्या घट्छ, र आत्म-विश्वास तथा खुशीको स्तर बढ्छ।

शरीर र मन किन जोडिएका छन्?

व्यायाम गर्दा हाम्रो शरीरमा केही प्राकृतिक परिवर्तनहरू हुन्छन्, जसले मस्तिष्क र मनमा सकारात्मक असर गर्छ।

पहिलो, व्यायाम गर्दा “खुसी ल्याउने रासायनिक पदार्थहरू” अर्थात् सेरोटोनिन, डोपामिन र एन्डोर्फिन बढ्छन्। यी पदार्थहरूले मुड सुधार गर्छन्, मन हल्का बनाउँछन् र तनाव घटाउँछन्।

दोस्रो, व्यायामले शरीरको “तनाव हर्मोन” अर्थात् कोर्टिसोल घटाउँछ। त्यसैले थोरै समय हिँड्दा वा व्यायाम गरेपछि मन हल्का र शान्त महसुस हुन्छ।

तेस्रो, व्यायामले मस्तिष्कका कोषहरूलाई बलियो बनाउँछ। मस्तिष्कमा “BDNF” नामक एक पदार्थ बढ्छ, जसले स्मरणशक्ति सुधार्छ र नयाँ मस्तिष्क कोष बन्न सहयोग गर्छ। यसले बुढ्यौलीमा बिर्सिने समस्या वा डिप्रेसनबाट पनि जोगाउँछ।

चौथो, समूहमा खेलकुद वा व्यायाम गर्दा सामाजिक सम्बन्ध बलियो हुन्छ। साथीहरूसँग समय बिताउँदा आत्म-विश्वास बढ्छ र एक्लोपन घट्छ।

वैज्ञानिकहरूले के भनेका छन्?

सन् २०२२ मा JAMA Psychiatry नामक प्रसिद्ध वैज्ञानिक पत्रिकामा प्रकाशित एउटा अध्ययनले देखायो — हप्तामा करिब १५० मिनेट हिँड्ने मानिसहरूमा डिप्रेसन हुने सम्भावना धेरै कम हुन्छ।

BMJ पत्रिकामा प्रकाशित अर्को अध्ययनले पनि व्यायाम गर्ने मानिसहरूमा चिन्ता र उदासीका लक्षण स्पष्ट रूपमा घट्ने देखाएको छ।

विश्व स्वास्थ्य संगठन (WHO) ले सिफारिस गरेको छ — वयस्कहरूले हप्तामा कम्तीमा १५० मिनेट मध्यम स्तरको व्यायाम (जस्तै छिटो हिँडाइ) वा ७५ मिनेट दौड वा खेलकुद गर्नुपर्छ। यसले शारीरिक स्वास्थ्यसँगै मानसिक स्वास्थ्यमा पनि ठूलो फाइदा पुर्‍याउँछ।

कसरी सुरु गर्ने?

धेरैले व्यायाम भनेको कठिन काम ठान्छन्। तर यसको सुरुवात निकै सरल हुन्छ।

• सुरुवातमा दिनमा १०–१५ मिनेट हिँड्नुहोस्।
• हप्तामा पाँच दिन यसलाई निरन्तरता दिनुहोस्।
• हिँडाइ, योग, नाच, साइकल चलाउने वा घरको काम—जे रमाइलो लाग्छ, त्यही गर्नुहोस्।
• साथी वा परिवारका सदस्यसँग सँगै व्यायाम गर्दा रमाइलो पनि हुन्छ र निरन्तरता पनि रहन्छ।

मन हल्का राख्ने सजिलो उपाय

तनाव, निन्द्रा नलाग्ने, उदासी वा मनको बोझ महसुस भइरहेको छ भने सुरुमा औषधिको खोजी गर्नु अघि हिँड्न सुरु गर्नुहोस्।
साँझ वा बिहानको हल्का हिँडाइले नै मस्तिष्कमा नयाँ ऊर्जा ल्याउँछ, सोच्ने तरिका बदल्छ र आत्म-विश्वास बढाउँछ।

निष्कर्ष

शरीर चलाउनु केवल बोसो घटाउने उपाय होइन, मनलाई निको पार्ने सरल तर प्रभावकारी माध्यम हो। नियमित व्यायामले खुशी बढाउँछ, तनाव घटाउँछ र जीवनलाई सकारात्मक बनाउँछ।

आजैबाट थोरै समय निकाल्न सुरु गर्नुहोस् — घर वरिपरि हिँड्नुहोस्, सीढी चढ्नुहोस्, वा साथीहरूसँग खेल्नुहोस्।
सानो चाल पनि ठूलो परिवर्तन ल्याउन सक्छ।