नेपालका हिमालहरूले विश्वकै ध्यान तानेका छन्। पछिल्ला वर्षहरूमा देशभित्रका धेरै मानिस पनि दृश्यावलोकन (sightseeing) र हिमाल अवलोकनका यात्रामा रमाउन थालेका छन्। तर, उचाइ बढ्दै जाँदा शरीरमा हुने परिवर्तन र सम्भावित स्वास्थ्य समस्या बुझेर मात्र यात्रा गर्नु बुद्धिमानी हुन्छ। अल्छीपन, उत्साह, र अनुभवको कमीले गर्दा कतिपय यात्रुहरू असावधानीपूर्वक उचाइमा पुग्दा गम्भीर स्वास्थ्य समस्या भोग्नु परेको उदाहरण पनि छन्।

१. कुन स्वास्थ्य अवस्था भएका व्यक्तिले सावधानी अपनाउनुपर्छ

उचाइमा प्रायः २,५०० मिटरभन्दा माथि पुगेपछि अक्सिजनको मात्रा क्रमशः घट्दै जान्छ। यस्तो वातावरणमा निम्न स्वास्थ्य अवस्था भएका व्यक्तिहरूले विशेष सावधानी अपनाउनुपर्छ वा चिकित्सकको अनुमति बिना नजानु नै उत्तम हुन्छः

• हृदय रोगीहरू (Heart disease) – अक्सिजनको कमीले मुटुको कार्यभार बढाउँछ।
• फोक्सोको समस्या भएका (COPD, अस्थमा आदि) – सास फेर्न कठिनाइ हुन सक्छ।
• उच्च रक्तचाप वा मधुमेह भएका व्यक्ति – चिसो र अक्सिजनको कमीले यी रोगलाई बिगार्न सक्छ।
• अघिल्लो पटक उचाइमा गएर समस्या (Altitude sickness) भोगेका व्यक्ति – पुनः त्यस्तै अवस्था आउन सक्छ।
• गर्भवती महिला र सुत्केरी अवस्था – चिकित्सकको सल्लाह बिना जानु जोखिमपूर्ण हुन सक्छ।

२. यात्राअघि गर्नुपर्ने स्वास्थ्य जाँच

उचाइमा जानुअघि आफ्नो शरीरको क्षमताको आकलन गर्न चिकित्सकको सल्लाह लिनु अनिवार्य हुन्छ। निम्न जाँचहरू उपयोगी ठहरिन्छः

• रक्तचाप र मुटुको अवस्था परीक्षण (ECG सहित)
• फोक्सोको कार्य क्षमता परीक्षण (Spirometry)
• रक्तमा अक्सिजनको स्तर (Oxygen saturation)
• मधुमेह भए ग्लूकोज नियन्त्रण परीक्षण
• रक्तअल्पता (Anemia) भए जाँच र उपचार

यदि रिपोर्टहरू सामान्य छन् भने मात्रै उच्च उचाइमा यात्रा गर्ने निर्णय लिनु उपयुक्त हुन्छ।

३. उचाइमा पुगेपछि ध्यान दिनुपर्ने कुरा

• क्रमशः उचाइ बढाउनुहोस् – दिनको ३००–५०० मिटरभन्दा बढी उचाइ नबढाउनु राम्रो।
• पर्याप्त पानी पिउनुहोस् – शरीरलाई हाइड्रेट राख्दा अक्सिजन सन्तुलनमा सहयोग हुन्छ।
• मादक पदार्थ (रक्सी) र धूम्रपानबाट टाढा रहनुहोस् – यीले अक्सिजन ग्रहण क्षमतामा असर गर्छन्।
• तपाईंलाई असजिलो महसुस भए तुरुन्तै विश्राम लिनुहोस्।

४. समस्याको संकेत देखिएमा के गर्ने?

उचाइमा देखिने सामान्य समस्या Altitude Sickness (उचाइजन्य रोग) हो। यसका लक्षणहरूमा टाउको दुखाइ, वाकवाकी, भोक नलाग्ने, निद्रामा समस्या, असजिलो महसुस हुने, र शरीर थकाइ हुने सामेल हुन्छन्।

• यी लक्षण देखिए भने उचाइमा बढ्नु तुरुन्तै रोक्नुहोस्।
• विश्राम लिनुहोस् र पर्याप्त तरल पदार्थ पिउनुहोस्।
• अवस्था बिग्रँदै गए (जस्तै, बेहोसपन, सास फेर्न गाह्रो, फोक्सोमा पानी जम्ने संकेत) भने तुरुन्तै तल्लो उचाइतर्फ झर्नुहोस् र स्वास्थ्य सहायता खोज्नुहोस्।
• चिकित्सकको सल्लाहमा औषधि  प्रयोग ।

५. निष्कर्ष

हिमाल हेर्ने, नयाँ स्थान अवलोकन गर्ने इच्छा राम्रो कुरा हो । तर शरीरको क्षमता र स्वास्थ्यलाई बेवास्ता गर्नु खतरनाक हुन सक्छ। सही तयारी, चिकित्सकीय परामर्श, र सावधानीका साथ यात्रा गरियो भने नेपालका हिमालहरू नजिकबाट देख्ने अनुभव जीवनभरको यादगार बन्न सक्छ।
हिमाल पुग्ने रहर पूरा गरौं, तर सुरक्षित र सजग भएर।